Yakın geçmişte müze olarak kullanılan Ayasofya’nın belli dönemlerde kilise ve cami olarak kullanıldığı bilinmektedir. 10 Temmuz 2020 tarihinde tekrar camiye dönüştürülen Ayasofya’nın cami ve müze olma geçmişi en çok merak edilen konular arasında. Biz de buradan hareketle Ayasofya nasıl camii oldu? Ayasofya ne zaman cami oldu? Ayasofya’da ilk namaz nasıl kılındı? Sorularının yanıtlarını araştırdık, Derin Tarih dergisinin Ayasofya ekinde paylaşılan bilgileri okurlarımıza aktarmak istedik.
İçindekiler
Ayasofya nasıl cami oldu?
Kentin en büyük iki kilisesinden birincisi olan Ayasofya, İstanbul’un 1453’te fethinden hemen sonra, fetih yoluyla alınan her yerde uygulanan usul gereğince camiye dönüştürüldü. Tursun Bey’in yazdığına göre, kubbeye kadar çıkan Fatih Sultan Mehmet, yapı ve çevresinin harap görünüşü karşısında, meşhur Farsça beyti söylenmiştir. Padişah buradaki tahribi önleyerek Ayasofya’da ilk namazı kıldıktan sonra, hayatının ilk eseri olarak buraya vakıflar tahsis etmiş; yanına da ayrıca, sonraları pek çok değişikliğe uğrayan bir medrese yaptırmıştır.
Fatih’in vakfiyelerinden öğrenildiğine göre, caminin çeşitli hizmetlerinde 62 kişi bulunuyordu. Ayasofya’daki en son değişiklik ise 19. YY’da yapılmıştır. Ayasofya Cami’nin ilk minaresi, batıdaki yarım kubbenin 2 tarafında bulunan ağırlık kuleciklerinden güneyindekinin üstüne ahşap olarak yapılmış fakat 1573 yılı tamirinde kaldırılmıştır. Yapılan etraflı incelemede, minare olarak ağırlık kulelerinin kullanıldığı anlaşılmıştır.
Ayasofya ve 2. Bayezid Dönemi
Ayasofya’nın güneybatı köşesindeki tuğla minarenin Fatih devrine ait olduğu söylense de, bunun 2. Bayezid devrinde yapılmış olması bizce daha muhtemeldir. Çünkü cami 2. Bayezid devri özellikleri barındırmaktadır. 2. Bayezid dönemine ait olduğu iddia edilen Bab-ı Humayun karşısında, güneydoğu köşesindeki yivli minarenin ise, Edirnede’ki Selimiye Cami minarelerine benzemesi nedeniyle, Mimar Sinan’ın eseri olduğunu, dolayısıyla 16. Yy’ın 2. Yarısında yapıldığını tahmin ediyoruz. Diğer iki minaresini ise 3. Murad devrine ait olmakla beraber Mimar Sinan’ın eseridir.
Türk şehirlerinin çoğunda bulunan Ulu Cami İstanbul’da yapılmamış, bu görevi 1934’te camilikten çıkarılıncaya dek 480 yıl Ayasofya sürdürmüş, Türkleşen İstanbul’un en başta gelen İslam ibadet yeri olarak özel bir değere sahip olmuştur.
Nitekim Kadir Geceleri burada başka hiçbir camide rastlanmayacak bir ihtişam içinde kutlandığı bilinmektedir. Enderun tarihini yazan Tayyarzade Ata Bey’in belirttiğine göre, padişahlar kadir gecelerinde teravih namazı için büyük bir merasimle Ayasofya’ya gelirlerdi. Ayasofya’da bayram namazı kılmakta makbul bir olay olarak görülmekteydi.
GÜNCELLEME: 10 Temmuz 2020
Ayasofya Camii olarak ibadete açıldı!
Ayasofya’nın statüsünün ne olacağını birçok kişi tarafından merak ediliyordu. 2016 yılında açılan dava bugün, 10 Temmuz 2020 tarihinde sonuçlandı. 86 yıldır müze olarak ziyaretçilerini ağırlayan Ayasofya, alınan karar ile Cami olarak yeniden ibadete açıldı.
Ayasofya’nın camiden müzeye dönüştürülmesini sağlayan 1934 tarihli Bakanlar Kurulu düzenlemesi, 86 yıl aradan sonra 10 Temmuz 2020 tarihinde Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından imzalanarak iptal edildi.
Alınan kararın ardından Ayasofya’da ilk namaz 24 Temmuz 2020, Cuma günü kılınacak ve bu tarihten itibaren ibadete açılmış olacak. Ayasofya’nın Müze statüsünden çıkmasıyla birlikte, Ayasofya Camisi’ne ücretli giriş uygulaması da kaldırılmıştır.
Ben ne zaman cami olacağına bakmak istedim ama bundan başka her cevap var hamdolsun…
Cevabı var aslında sorunuzun; “İstanbul’un 1453’te fethinden hemen sonra, fetih yoluyla alınan her yerde uygulanan usul gereğince camiye dönüştürüldü.”