Bilim

Depremlerin meydana gelme sebepleri ve oluşumu

Google News

Deprem, yeryüzünün önceden belirlenemeyen herhangi bir noktasında beklenmedik şekilde meydana gelen sismik dalgaların yeryüzünü belirli bir şiddette sarsması olayıdır. Depremler Sismograf ile ölçülmekte bu olayları inceleyen bilim dalına da Sismoloji adı verilmektedir. Depremler genellikle fay hatlarının çatlaması sonucu oluşur. Bunun yanında yapay sismik dalgalar, volkanik hareketler ve nükleer patlamalar da deprem oluşumuna neden olabilmektedir.

Depremler nasıl meydana gelir?

Dünyanın iç yapısını modelleme ihtiyacı hissedildiğinden dolayı özellikle son yüzyılda birçok çalışma gerçekleştirilmiştir. Bu kapsamda jeofizik ve jeolojik çalışmalar bu modellemede tasarım yapmamıza imkân sağlayacak bilgi ve bulgular ortaya koymuştur. Oluşturduğumuz bu modele göre yer kürenin dış bölümünde 70-100 km. kalınlığında meydana gelmiş bir taş küre vardır. Bu taş küre Litosfer olarak isimlendirilir. Kıtalar ve okyanuslar litosferde bulunur.

Litosfer ile çekirdek arasında kalan kısım ise Manto olarak adlandırılır. Kalınlığı ise 2.900 km’dir. Manto altında kalan kısım olan çekirdeğin nikel ve demir karışımından oluştuğu kabul edilmektedir. Isının çekirdeğe inildikçe arttığı ise bir başka bilgidir. Enine deprem dalgalarının çekirdekte yayılamadığı düşünülerek çekirdeğin sıvı bir ortam olduğu kabul edilmektedir. Manto katmanı genel olarak katı yapıdadır ancak derinlere inildikçe lokal sıvı ortamları bulunmaktadır.

plaka deprem

Litosfer tabakasının altında yumuşak üst manto yani ASTENOSFER kuşağı bulunmaktadır. Bu kısımda oluşan hareketler Levha oluşumunda en önemli etkenlerdir. Bu hareketler özellikle konveksiyon akımları olmakta ve bu sebeple Litosfer parçalanarak birçok Levhalara bölünmektedir. Üst Manto da oluşan konveksiyon akımlarının kaynağı olarak ise radyoaktivite sonucu açığa çıkan yüksek ısı gösterilmektedir.

Günümüz incelemeleri devam etmekle birlikte şu an 10 büyük levha ve çok sayıda küçük levhaların varlığı bilinmektedir. Konveksiyon akımlarının taşkürenin yani litosferin hemen altında gerçekleştiğini biliyoruz. Bu konveksiyon akımlarının yükseldiği noktalarda levhalar birbirinden ayrılır ve okyanus ortası sırtları meydana gelir. Levhaların birbirine değdiği noktalarda sürtünme ve sıkışmalar meydana gelmektedir.

Depremin oluşma şekli

Yerkabuğunu oluşturan genellikle büyük levhaların birbirlerine sürtündükleri, birbirlerini sıkıştırdıkları, birbirlerinin üstüne çıktıkları ya da altına girdikleri durumda meydana gelen sınırlar dünya da depremlerin oluştuğu bölgeler olarak bilinmektedir.

Dünyadaki meydana gelen depremlerin çoğu levhaların birbirini zorladığı dar kuşaklarda meydana gelmektedir. İki levhanın birbirini ittiği veya altına girdiği durumlarda levhanın harekete geçebilmesi için ara da ki sürtünme kuvvetinin yenilmesi mecburiyeti vardır. Bu kuvvet ortadan kaldırıldığında hareket gerçekleşir ve şok etkisi yaratır. Sonuç olarak ise deprem dalgaları meydana gelir.

Türkiye deprem fay hattı
Türkiye deprem fay hattı haritası.

Dalgalar geçtiği bölgelerde sarsıntı yapar ancak deprem bölgesinden uzaklaştıkça enerjisi azalır. Bu yayılma sırasında bazen gözle görülebilen kilometrelerce uzanabilen kırıklar oluşur. Oluşan kırıklara FAY adı verilir.

Amerikalı Reid tarafından 1911 yılında depremlerin nedeni “Elastik Geri Sekme Kuramı” ile açıklanmış, laboratuvar deneyleri ile de kanıtlanmıştır. Bu kuram detaylıca incelendiği takdirde; ani yer değiştirme hareketleri, birim deformasyon enerjisinin açığa çıkarak ve yer kabuğunun katmanlarının kırılma hareketi ile olmaktadır.

Kayaların kırılması, bir birim yer değiştirme birikimine uğramadan mümkün değildir. Bu birim yer değiştirme hareketlerini, hareketsiz yerkabuğunda, üst mantoda oluşan konveksiyon akımları oluşturmaktadır. Kayalar belirli bir deformasyona kadar dayanıklılık gösterebilmekte ve sonra da kırılmaktadır. Bu kırılmalar sonucu depremlerin meydana geldiği söylenebilir.

Depremler en çok nerelerde görülür?
İlginizi Çekebilir Depremler en çok nerelerde görülür?

Depremin nedenleri

Depremlerin nedenleri özet olarak şu şekilde sıralanabilir;

  • Levhaların birbirine karşı sürtünme, çekme veya kayma gibi hareketleri fay hatları boyunca daha yoğun olarak gerilmelere sebep olur.
  • Gerilmeler sonucu deformasyonların oluşması.
  • Deformasyon ve strese karşı kayaç şeklindeki değişim.

İlgili Makaleler

Bir Yorum

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Başa dön tuşu